Ciśnienie tętnicze krwi – dlaczego to tak ważny parametr?

Pomiar ciśnienia tętniczego krwi – fundament kontroli zdrowia

Podstawowym narzędziem diagnostycznym w zakresie ciśnienia tętniczego krwi są proste pomiary za pomocą ciśnieniomierza. Można je wykonać w gabinecie lekarza lub pielęgniarki, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby ciśnienie mierzyć także w domu.

Należy pamiętać, że ciśnienie tętnicze może ulegać pewnym wahaniom w ciągu dnia, dlatego pomiary powinny być wykonywane o stałych porach – np. rano, w południe i wieczorem.

Aby stwierdzić ewentualne nieprawidłowości, zaleca się mierzenie ciśnienia przez kilka dni z rzędu i zapisywanie uzyskanych w ten sposób wyników. Powinno to być siedem dni, w których taki pomiar będzie dokonywany trzy razy dziennie. 

Warto też wspomnieć, że prawidłowe ciśnienie krwi skurczowe powinno wynosić mniej niż 140 mmHg, natomiast rozkurczowe poniżej 90 mmHg. W przypadku pomiarów domowych prawidłowe wartości są niższe o 5 mmHg – odpowiednio 135 mmHg oraz 85 mmHg.

Nadciśnienie i hipotensja – dwa oblicza zaburzeń ciśnienia

Zaburzenia regulacji ciśnienia tętniczego mogą przybierać dwie główne formy: nadciśnienia (hipertensji) oraz niedociśnienia (hipotensji). Choć to nadciśnienie stanowi znacznie większe zagrożenie dla zdrowia, oba stany mogą prowadzić do poważnych konsekwencji.

W zdecydowanej większości przypadków diagnozuje się nadciśnienie pierwotne (samoistne), którego przyczyny są złożone. Uważa się, że jest ono wypadkową czynników genetycznych oraz środowiskowych i stylu życia. Do tych ostatnich należą przede wszystkim dieta bogata w sól i nasycone kwasy tłuszczowe, niska aktywność fizyczna, nadwaga i otyłość, przewlekły stres oraz palenie papierosów. 

Pozostałe przypadki dotyczą nadciśnienia wtórnego, będącego objawem innej, konkretnej choroby. Do najczęstszych przyczyn należą przewlekłe choroby nerek oraz zaburzenia endokrynologiczne, takie jak nadczynność tarczycy, zespół Cushinga czy guz chromochłonny nadnerczy.

Długotrwałe, nieleczone nadciśnienie prowadzi do uszkodzenia kluczowych organów, co w terminologii medycznej określa się jako powikłania narządowe związane z nadciśnieniem (HMOD, ang. Hypertension-Mediated Organ Damage). Jakie dokładnie są konsekwencje nieleczonego nadciśnienia tętniczego?

• Podwyższone ciśnienie zmusza serce do wzmożonej pracy, co prowadzi do patologicznego pogrubienia jego ściany, czyli przerostu lewej komory. To z kolei zwiększa ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej, zawału serca oraz niewydolności serca.
• Nadciśnienie jest najważniejszym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka udaru.
• Uszkadzając małe naczynia krwionośne w mózgu, nadciśnienie tętnicze przyczynia się do rozwoju zaburzeń poznawczych i otępienia naczyniowego (demencji).
• Stały napór wysokiego ciśnienia uszkadza delikatne naczynia kłębuszków nerkowych, prowadząc do utraty białka z moczem (białkomoczu) i stopniowego rozwoju przewlekłej niewydolności nerek.
• Nadciśnienie gwałtownie przyspiesza także rozwój miażdżycy w całym układzie tętniczym, co prowadzi do powstawania zwężeń i tętniaków. 
• W oczach powoduje uszkodzenie drobnych naczyń siatkówki, czyli retinopatię nadciśnieniową, która może prowadzić do pogorszenia wzroku.

Jednak problemem może być nie tylko zbyt wysokie, ale również zbyt niskie ciśnienie tętnicze. Hipotensja jest rozpoznawana, kiedy wartość ciśnienia spada poniżej 100/60 mm Hg. Jest to zaburzenie o wiele rzadsze niż nadciśnienie, jednak może mieć negatywny wpływ na zdrowie i samopoczucie, gdyż wiąże się z objawami takimi jak osłabienie, senność, problemy z koncentracją czy bóle i zawroty głowy.

Dowiedz się więcej o ciśnieniu pod kontrolą!

Skala problemu nadciśnienia w Polsce i na świecie

Dane epidemiologiczne jednoznacznie wskazują, że nadciśnienie tętnicze jest obecnie jednym z największych wyzwań zdrowotnych XXI wieku. Zgodnie z globalnym raportem WHO na temat nadciśnienia, opublikowanym w 2023 roku, liczba osób z tą chorobą w latach 1990-2019 się podwoiła, wzrastając z 650 milionów do 1,3 miliarda.

Statystyki dotyczące świadomości takich zaburzeń są alarmujące. Blisko połowa chorych na świecie nie wie o swoim stanie. Co gorsza, szacuje się, że tylko około cztery na pięć osób ze zdiagnozowanym nadciśnieniem nie jest leczona w sposób adekwatny, a zaledwie jedna na pięć ma takie zaburzenie pod kontrolą, osiągając prawidłowe wyniki ciśnienia tętniczego krwi.

W Polsce sytuacja jest równie poważna. Dane Narodowego Funduszu Zdrowia wskazują, że w 2020 roku na nadciśnienie tętnicze chorowało 9,94 miliona dorosłych osób. Potwierdza to także Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia (EHIS), przeprowadzone przez GUS w 2019 roku, według którego wysokie ciśnienie krwi dotykało ponad jedną czwartą Polaków w wieku co najmniej 15 lat. 

Częstość występowania choroby wyraźnie rośnie z wiekiem. Najliczniejszą grupę chorych stanowią osoby w przedziale wiekowym 55-74 lata. Wśród seniorów problem jest już powszechny – w grupie wiekowej powyżej 75 lat nadciśnienie dotyczy 76% mężczyzn i aż 84% kobiet. Co więcej, dane GUS wskazują na niepokojący trend wzrostowy częstości występowania nadciśnienia w ostatnich latach, zwłaszcza w najstarszych grupach wiekowych.

Profilaktyka – jak zapobiegać i wspomagać leczenie?

Raport WHO jednoznacznie stwierdza, że korzyści ekonomiczne wynikające z wdrożenia skutecznych programów kontroli nadciśnienia przewyższają koszty. Narodowy Fundusz Zdrowia w Polsce przeznacza setki milionów złotych rocznie na świadczenia bezpośrednio związane z nadciśnieniem, a kwoty te rosną do miliardów, gdy uwzględni się leczenie jego powikłań, takich jak choroba niedokrwienna serca czy niewydolność serca. 

Kluczowe zalecenia dotyczące modyfikacji stylu życia obejmują:

• Ograniczenie spożycia soli (sodu). Zalecane dzienne spożycie soli kuchennej nie powinno przekraczać 5 gramów, co odpowiada około 2 gramom czystego sodu.
• Dieta DASH– ten model żywienia, o naukowo udowodnionym działaniu obniżającym ciśnienie, opiera się na wysokiej podaży warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, niskotłuszczowego nabiału, ryb i orzechów, przy jednoczesnym ograniczeniu czerwonego mięsa, słodyczy i tłuszczów nasyconych. 
• Zwiększenie spożycia potasu – dieta bogata w potas pomaga równoważyć niekorzystne działanie sodu i przyczynia się do obniżenia ciśnienia. 
• Ograniczenie cukru – zwłaszcza w napojach słodzonych, które, jak wykazano, mają związek z wyższymi wartościami ciśnienia tętniczego. 
• Aktywność fizyczna – regularny wysiłek fizyczny jest zalecane zarówno w terapii, jak i profilaktyce nadciśnienia tętniczego. Zaleca się co najmniej 30 minut ćwiczeń aerobowych o umiarkowanej intensywności dziennie przez 5 do 7 dni tygodniowo. Może to być np. szybki marsz, jazda na rowerze czy pływanie. 
• Kontrola masy ciała – jako że nadwaga i otyłość są jednym z najważniejszych czynników ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego, to w profilaktyce kluczowe znaczenie ma trzymanie prawidłowej masy ciała.
• Ograniczenie alkoholu i zaprzestanie palenia – należy ograniczyć spożycie alkoholu do minimum oraz całkowicie zrezygnować z palenia tytoniu. Palenie, choć bezpośrednio nie podnosi trwale ciśnienia, jest jednym z najsilniejszych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego i dodatkowo zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca czy udaru mózgu u osoby z nadciśnieniem. 

Podsumowując, ciśnienie tętnicze jest parametrem o fundamentalnym znaczeniu dla zdrowia. Jego regularna kontrola, zrozumienie obowiązujących norm oraz świadomość zagrożeń płynących zarówno z nadciśnienia, jak i niedociśnienia, stanowią podstawę długiego i zdrowego życia.

Bibliografia:

1. Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego. Nadciśnienie tętnicze — postępy 2023/2024. Medycya Praktyczna. 2023;7-8:8-49.
2. WHO. Global report on hypertension: the race against a silent killer. https://www.who.int/publications/i/item/9789240081062.
3. Narodowy Fundusz Zdrowia. Raport NFZ: Nadciśnienie tętnicze. [Internet]. Dostępne na: https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/raport-nfz-nadcisnienie-tetnicze,7352.html
4. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy. Nadciśnienie tętnicze – zalecenia i jadłospis [Internet]. Dostępne na: https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-krazenia/nadcisnienie-tetnicze-zalecenia-i-jadlospis/