W ubiegłym roku zakończyła się kompleksowa konserwacja i restauracja XVII-wiecznego, polichromowanego i złoconego sarkofagu cynowego Sylwiusza Nimroda Wirtemberga z krypty grobowej Wirtembergów w kościele parafialnym pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty w Oleśnicy.
W XIV i XV wieku w Oleśnicy rządziła piastowska dynastia Konradów. W 1492 roku księstwo oleśnickie przekazane zostało przez polskiego królewicza – Władysława Jagiellończyka, czeskiej rodzinie Podiebradów. Utrzymywali oni bliskie związki z Piastami śląskimi, córka księcia Karola Fryderyka (ostatniego oleśnickiego księcia z linii Podiebradów), Elżbieta Maria wyszła za mąż za Sylwiusza Nimroda Wirtemberga, po śmierci Karola Fryderyka, która nastąpiła miesiąc po zaślubinach, cesarz austriacki Ferdynand III przekazał w lenno księciu Sylwiuszowi Nimrodowi księstwo oleśnickie. Miasto pozostaje pod rządami Wirtembergów, aż do 1792 r. Baron Maurycy von Kottulinsky wybudował w 1664 r. w Brzezince swoją siedzibę rodową i na jej otwarcie zaprosił księcia oleśnickiego. Tam książę dostał udaru i pomimo wdrożonego kosztownego leczenia zmarł we śnie po dwóch dniach. Miał 42 lata.
Zmarli oraz członkowie ich rodzin grzebani byli w kryptach kościoła zamkowego. Pod prezbiterium znajduje się krypta Podiebradów, a obok niej, pod dobudowaną kaplicą Wirtembergów – krypta tego rodu. W obu pomieszczeniach znajduje się 28 sarkofagów metalowych i 6 drewnianych trumien. Ze względu na liczbę stanowią w Polsce największy zespół sarkofagów metalowych.
Na fasetach sarkofagu znajdują się okrągłe medaliony otoczone ornamentem akantowym, na ich kaboszonach - malowane przedstawienia, z wykorzystanym często w heraldyce motywem śmierci. Emblematy te przedstawiają postać personifikacji śmierci, która przejmuje poszczególne elementy herbu wirtembersko-oleśnickiego. Motyw ten był używany jako symbol przemijania i nieuchronności śmierci, miał też charakter moralizatorski, przypominając ludziom o konieczności przygotowania do wieczności.
Sarkofag przed podjęciem prac zachowany był w bardzo złym stanie. Cała jego powierzchnia pokryta była brunatno-szarymi produktami korozji cyny. W narożach faset widoczne były duże dziury, a powierzchnia aplikacji i blach pokryta była wżerami korozyjnymi. Warstwy złoceń, malatur i polichromii były mocno zniszczone i przetarte. Skrzynia i wieko były silnie odkształcone, aplikacje rzeźbiarskie w dużej mierze były zdeformowane i pogięte, a wnętrze sarkofagu obrazowało niezwykle daleko posuniętą degradację korozyjną.
Przed przystąpieniem do prac konserwatorskich wykonane zostały prace archeologiczne i antropologiczne. Jedynym elementem wyposażenia, które zachowało się był modlitewnik żony zmarłego – Elżbiety Marii z Podiebradów. Szkielet księcia zachował się w około 50%, w bardzo dobrym stanie zachowały się jego włosy, których długość wynosiła około 25 cm, a kolor można określić jako kasztanowy brąz, wsunięte w nie był duży, kościany grzebień. Książę ubrany był w krótki wams uszyty z jedwabnej wzorzystej tkaniny i szerokie spodnie typu rhingrave oraz jedwabne dzianinowe pończochy. Analizie poddano również rośliny z wypełnienia poduszki, na której spoczywała głowa zmarłego. Najważniejszym składnikiem wypełnienia jest macierzanka, której liczne kwiaty i owoce stanowiły główny komponent mieszkanki ziołowej w poduszce, był tam również żmijowiec zwyczajny oraz gałązki rozmarynu.
Podstawowym założeniem prac konserwatorskich było zahamowanie procesu korozji blachy cynowego sarkofagu. Działania miały na celu zabezpieczenie, utrwalenie i zachowanie cennej substancji zabytki sztuki funeralnej.
Skomplikowane zabiegi chemiczne, jak i mechaniczne sarkofagu prowadziły do usunięcia produktów korozji i zatrzymania destrukcyjnego procesu utleniania się cyny, co jest niezwykle istotne, gdyż w przypadku obiektów wykonanych z tego materiału, powstające na ich powierzchni pod wpływem tlenu i wilgoci, tlenki i dwutlenki cyny nie tworzą ochronnej patyny, ale pogłębiają procesy korozyjne metalu. Drugim istotnym zabiegiem było wykonanie konstrukcji nośno-wzmacniającej, która ochroni obiekt przed deformacją związaną z właściwością cyny – pełzaniem, a więc ciągłym plastycznym odkształcaniem się materiału pod wpływem własnego ciężaru. W toku prac ustabilizowano konstrukcję i wzmocniono blachy sarkofagu. Celem przeprowadzonych prac było doprowadzenie sarkofagu do stanu umożliwiającego jego ekspozycję.
Sarkofag po konserwacji prezentowany jest w kaplicy Wirtembergów w kościele parafialnym pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty w Oleśnicy.
Prace konserwatorskie i restauratorskie przeprowadziła dr Agnieszka Trzos (konserwator dzieł sztuki) oraz mgr Tomasz Trzos (konserwator dzieł sztuki), a szczegółowe badania specjalistyczne przeprowadzili prof. Anna Drążkowska (archeolog, specjalistka w zakresie konserwacji szat grobowych i nie tylko), prof. Aldona Garbacz-Klempka (Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Wydział Odlewnictwa, Katedra Tworzyw Formierskich, Technologii Formy i Odlewnictwa Metali Nieżelaznych), prof. Henryk Głąb (antropolog, kierownik Zakładu Antropologii Instytutu Zoologii i Badań Biomedycznych UJ), dr Barbara Mnich (antropolog z Uniwersytetu Jagiellońskiego) oraz dr Łucja Rodzik-Czałka (Zakład Chemii i Fizyki Konserwatorskiej, Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki).
Pan Jakub Curyło wykonał dokumentację przed i po konserwacji, prezentując na platformie PontLab ogląd trójwymiarowy modelu 3D oraz widoków 360 stopni wykonanych dla zabytku oraz przedmiotów znajdujących się w jego wnętrzu. Zachęcamy do zapoznania się:
W tym roku będą prowadzone prace konserwatorskie i restauratorskie przy sarkofagu żony księcia – Elżbiety Marii.
Tekst przygotowano na podstawie dokumentacji prac konserwatorskich sporządzonej przez A.T. Pracownię Konserwacji Zabytków – dr Agnieszkę Trzos i mgr Tomasza Trzosa.
Napisz komentarz
Komentarze