Hymny Kościoła koptyjskiego w ramach Dni Europy i 54. Międzynarodowego Festiwalu WRATISLAVIA CANTANS im. Andrzeja Markowskiego
09.09.2019, godz. 19.00
Bazylika Mniejsza
Wstęp wolny
Wykonawcy:
Michael Ghattas – dyrygent
Radi Morcos – kantor
Coptic Orthodox Church Choir of Sacred Music
Program:
Hymny Kościoła koptyjskiego
Czas trwania koncertu: [75′]
Prawie cała liturgia koptów jest śpiewana. Zwykła niedzielna msza trwa przynajmniej trzy godziny, a w święta nawet sześć. Używa się trzech języków: koptyjskiego, arabskiego i greckiego. Koptyjski to ostatni etap rozwoju języka faraonów, wymarły praktycznie od XIII w., uważany za uroczysty i wybierany do modlitwy w święta. Arabski jest obecnie językiem ojczystym większości wiernych. Pierwszym językiem koptów był grecki – do dziś jest on używany w krótszych aklamacjach. W początkach naszej ery słowo „Kopt” oznaczało Egipcjanina. Kraj nad Nilem był wtedy rzymską prowincją, należącą kulturowo do świata hellenistycznego. Do jej ówczesnej stolicy, Aleksandrii, dopłynął w 42 r. św. Marek i rozpoczął chrystianizację. W 451 r. z powodu sporu doktrynalnego na soborze chalcedońskim większość wiernych w Egipcie oddzieliła się od reszty chrześcijan i nazwała się „ortodoksyjnymi” (od greckiego orthos, znaczącego ‘prawowierny’) – nie należy mylić Koptyjskiego Kościoła Ortodoksyjnego z Kościołem prawosławnym. Trzy wieki później Egipt został opanowany przez muzułmańskich najeźdźców i chrześcijanie stali się mniejszością represjonowaną po dziś dzień.
To tradycja starożytnego Egiptu ukształtowała charakter muzyki koptyjskiej. Mimo wielosetletniej dominacji Arabów kultura koptów oparła się ich wpływom. W efekcie długiej izolacji egipscy chrześcijanie zachowali swój ryt i muzykę niemal niezmienione od starożytności. Melodie są bogato ornamentowane melizmatami i improwizacjami. Melizmaty są charakterystyczne dla całego Bliskiego Wschodu – kantor może śpiewać jedną sylabę przez kilka minut. Przeciąganie samogłosek prawdopodobnie wzięło się od szczególnego znaczenia kultowego nadanego im w starożytnym Egipcie. W trakcie improwizacji ksiądz lub kantor spontanicznie „krąży” wysokością dźwięku wokół centralnego tonu. Pieśniom towarzyszą metalowe instrumenty perkusyjne – trójkąt i cymbały (nie przypominają one znanych w Polsce strunowych cymbałów, są podobne do talerzy perkusyjnych). Kościoły wypełnia charakterystyczny brzęk i efektowna plątanina rytmów.
Warto wsłuchać się w niuanse wysokości dźwięku nieznane ludziom Zachodu. Koptowie śpiewają mikrotonami, nie stosują podziału na tryb durowy i molowy. Większość hymnów została zbudowana na nie więcej niż pięciu tonach, a różnice wysokości między dwoma następującymi po sobie dźwiękami rzadko przekraczają cztery tony. Usłyszymy Hymn pokoju towarzyszący m.in. procesji na początku ślubu oraz liturgii z udziałem biskupa. Hymn trzech młodzieńców odmawiany w trakcie liturgii godzin odwołuje się do historii z Księgi Daniela o trzech młodych Żydach w niewoli babilońskiej, którzy za odmowę czczenia pogańskiego bóstwa zostali wrzuceni do rozpalonego pieca, ale uratował ich anioł. Hymn Golgoty, kończący nabożeństwo w Wielki Piątek, to melodia staroegipska używana w tracie balsamowania i składania do grobu ciał faraonów, do której ułożono chrześcijańskie słowa. W czasie śpiewu najstarszy kapłan bierze ikonę złożenia do grobu lub ikonę ukrzyżowania, owija ją w biały len, umieszcza na zawiniątku krzyż i dokonuje jego symbolicznego pogrzebania w kwiatach i pachnących olejach – tak jak zgodnie z żydowskimi zwyczajami pochowano Jezusa. Zabrzmią także inne hymny i Alleluja. Tę niezwykłą orientalną muzykę wykona oficjalny chór Koptyjskiego Kościoła Ortodoksyjnego. Wielu z jego członków jest kantorami w świątyniach w Kairze.
